Kaukasus 2011
8 oktober 2011 - Yerevan, Armenië
Dag 1
Zondagochtend, de wekker staat op 04.30 uur. Om 5 uur verwacht ik de groep die gisteravond uit Amsterdam via Wenen naar Jerevan vertrok. Met Christina van Armenia Travel, onze lokale partner, heten we de reizigers welkom in Armenie! Zvartnots International Airport is een middelgroot en modern vliegveld en de douane-formaliteiten zijn snel afgehandeld. De meesten komen nog redelijk monter door de controles, maar eenmaal in de bus eist de nachtvlucht ( en het tijdsverschil ) zijn tol. Doorgaans houd ik een inleidend praatje in de bus waarin ik wat vertel over het land en over de reisformule van Rosetta, maar dat stel ik maar uit tot het late ontbijt vandaag. Een kort ritje langs de neonverlichte casino-strip brengt ons van het vliegveld naar ons hotel in het centrum van Jerevan. Na een snelle check-in rond 6 uur kan iedereen nog even zijn bed induiken.
Dag 2
Het is zondag, een rustdag én heilige dag voor de christelijke Armeniers, die zich vrijwel enkel omringd zien door islamtische buren. Een perfecte dag dus om kennis te maken met de Armeens-Apostolische kerk en een dienst bij te wonen. Bijkomend voordeel van deze eerste excursie is dat we niet om 10.00 paraat hoeven te zijn en we eerst nog even kunnen bijslapen voordat het dagprogramma begint! We rijden naar Etchmiadzin , hoofdstad van Armenie toen het christendom in 301 als staatsreligie werd aangenomen en waar de patriarch van de Armeense kerk zijn residentie heeft. Etchmiadzin wordt niet voor niets het ‘Vaticaan van de Armeense kerk’ genoemd. Bij aankomst is het een drukte van jewelste, jong en oud, groepjes militairen, schoolkinderen, veteranen,De kerk mag zich hier nog in grote belangstelling verheugen. Iedereen loopt in en uit tot rond 12 uur de Catholicos zijn opwachting maakt. Maar ook dan is er geen sprake van een strak geregisseerde kerkdienst. We kunnen dus vrij rondlopen, een praatje maken of, zoals veel aanwezigen, opgaan in de liturgie. Het museum herbergt een aantal religieuze artefacten, waarvan zeker één tot de verbeelding spreekt: een stukje hout van de Ark van Noach. De legendarische Ark zou gestrand zijn op de berg Ararat, ooit Armeens territorium maar nu in Turkse handen. De Ararat, nationaal symbool van Armenië, zal ons de komende week nog bezighouden.
Op de terugweg naar Jerevan passeren we de Kathedraal van Zvartnots, of eigenlijk meer wat er van over is. Hier lagen ooit de relikwieen van Sint Joris de Verlichter, de eerste Catholicos van de Armeense kerk. Wat na een zware aardbeving rest zijn de restanten van een Grieks-Romeinse paleiskerk. In een klein half uurtje rijden we terug naar de stad. Na zo’n religieuze introductie is het tijd voor wat aardse genoegens: pal achter ons hotel ligt de Vernissage, een vlooienmarkt die het Waterlooplein doet verbleken. Armeense souvenirs, antiek, sovjet-parafernalia, apothekersbenodigdheden uit de jaren ’30, auto-onderdelen, eettentjes.. Kortom, vertier voor eenieder, ook als je niet van winkelen houdt..! Eten doen we in de Kaukasus Taveerne: een kennismaking met wat de regionale keuken zoal te bieden heeft. Van spas ( yoghurtsoep ) tot khoravats ( bbq ) en khajapuris ( een soort pizzabroodjes ) vergezeld van goede Armeense wijn.. Wie daar niet goed op slaapt?
Dag 3
De reis kent een vol programma, maar Armenie is klein en kent een goede infra-structuur, we hoeven nooit heel vroeg op! In de ochtend maken we kennis met onze gids Shahanneh en chauffeur Ashod die de hele week met ons mee reizen en met wie we vandaag Garni en het Geghard Klooster bezoeken. De Armenie & Georgie-reis kan je gerust een klooster-tour noemen: de komende twee weken staan dan ook in het teken van wat beide landen op dit gebied te bieden hebben. Het Christendom loopt als rode draad door de reis, maar wat de reis minstens zo aantrekkelijk maakt is de vaak spectactulaire ligging van de kloosters, temidden van overweldigend natuurschoon. Garni is een uitzondering op de meeste tempels die we bezoeken: het kent een Grieks-Romeinse oorsprong en gold als zomerresidentie van Armeense koningen. Vanaf de tempel loop teen pad via de Garni-kloof naar het gelijknamige dorp Garni. We hebben een aantal fervente wandelaars in de groep, dus waarom niet lopend naar de lunch? Het pad is wat ‘ slippery when wet’, en de afdaling is wat pittig, maar al met al goed te doen. De kolkende rivier laten we rechts liggen, links passeren we indrukwekkende rotsformaties. In zo’n 90 minuten komen we in Garni aan waar we de anderen treffen die met Ashod zijn teruggereden. In een ‘local house’, een omsloten erf, midden in een boomgaard krijgen we de traditionele ‘lavash’ ( flinterdun brood ) voorgeschoteld en genieten we van de middagzon die in deze tijd van het jaar nog volop schijnt. Na de lunch rijden we naar het Geghard Klooster (Geghardavank, Klooster van de speer, naar de lans die Christus aan het kruis verwondde. Deze lans zou nu in Etchmiadzin liggen waar we gisteren waren ) Een deel van dit klooster is in de rotsen uitgehakt en is o.a vanwege zijn historische belang opgenomen op de Werelderfgoedlijst van de UNESCO. Armenie scoort sowieso niet slecht op die lijst met maar liefst drie lokaties. De bus brengt ons tot de ingang van het klooster en de toegang is dus voor iedereen goed te doen. Terug in Jerevan brengen we een bezoek aan een cognacfabriek, waar ons een proeverij staat te wachten. De Ararat-fabriek is momenteel gesloten. Over Ararat gesproken: de berg laat zich vanaf veel lokaties vanuit Jerevan zien, maar ook vandaag geen glimp, het is lekker weer, maar heiig.. Wij gaan naar de Noy-fabriek. Formeel is ‘cognac’ een beschermde naam, maar na het winnen van een Grand-prix Award (1900) in Frankrijk, mogen de Armeniers hun ‘brandy’ cognac noemen. Zo’n proeverijtje hakt er goed in om 4 uur in de middag, de groep leert elkaar wat beter kennen…Tot het avondeten is er geen beter vertier dan de rondhangen op een van de vele terassen die Jerevan rijk is.
Dag 4
Vandaag staat de stad waar we al 2 dagen verblijven, maar nog weinig van zagen, op het programma! Jerevan is misschien wel de meest relaxte stad in de Kaukasus. Het heeft een compact stadscentrum met veel voetgangerszones die omgeven worden door het Ringpark ( dat dan weer verrassend Russisch aandoet met zijn ouderwetse kermis-attracties ) Het centrale hart, (Republic square ) word met het Operaplein verbonden door een grote winkelstraat waar ,zo lijkt, een groot deel van de inwoners flaneert. Wij bezoeken met de bus eerst Mother Armenia, nationaal symbool na de onfahankelijkheid, waarin zich een klein oorlogsmuseum herbergt. Want hoewel inmiddels alles pais en vree lijkt was Armenie tot 20 jaar geleden nog verwikkeld in een bloedige oorlog met Azerbeidzjan. Veel mensen uit de groep zijn onder de indruk, onwetend van dit stuk recente geschiedenis. Onze volgende hop-off is het Matenadaran-museum, het museum waar een collectie oude manuscripten bewaard worden. Van hier uit is het maar een klein stukje naar de Cascade: betonnen trappen waarin mooi geornamenteerde watervallen, die leiden naar een sovjet-monument . Onder de trappen zelf bevindt zich nu een museum. En nee, je hoeft niet perse klimmend naar boven, want in het complex bevindt zich gelukkig een roltrap..! Na de koffie rijden we met een tussenstop bij de fruitmarkt , gehuisvest in een prachtige hal, naar Tsitsernakaberd, het Genocide-museum, opgedragen aan de gevallen slachtoffers tussen 1915 en 1922. Een zwarte bladzij in de geschiedenis van het Armeense volk. Bij het monument heerst een serene rust, het uitzicht over de stad is prachtig. Helaas! Ook vanaf deze plek moeten we een blik op Mount-Ararat ontberen door de laaghangende bewolking .. Morgen nieuwe ronde, nieuwe kansen. In de namiddag is er nog gelegenheid om op eigen initiatief ietste ondernemen. Jerevan heef zoveel te bieden. Vanaf de Noy-fabriek zijn de Blauwe Moskee en de het Sergei Paradjanov Museum makkelijk te bereiken. Die laatste is mijn persoonlijke favoriet: een exentriek huismuseum met daarin o.a collages, sketches en beelden van de Georgische regisseur. U we het toch over cultuur hebben: via onze lokale reisagent lukt het nog om kaarten te bemachtigen voor een opera-voorstelling. Geluk is met ons, want vanavond wordt ‘Anush’ opgevoerd. Een traditionele en klassieke Armeense opera in 3 aktes. Ook als je geen opera-liefhebber bent een prachtige ervaring, de grandeur van het opera-gebouw alleen al is de moeite waard.
Dag 5.
Vandaag een lange dag. We laten Jerevan achter ons, op weg naar Khor Virap, en terwijl iedereen in zijn reisgids bladert of nog aan het wakker worden is roept opeens iemand: ‘ik zie hem’. Shahanneh pakt snel haar microfoon;’ rechts van u ziet u de berg Ararat’. Hij toont zich in al zijn glorie, zo helder was het niet eerder. Ashod kent de beste foto-stops. Vlak voor Khor Virap stoppen we om daar de plaatjes te schieten zoals ze in de reisgidsen staan. Het is nog rustig als we aankomen. De put waarin Joris de Verlichter zat is te bereiken via een smal trappetje. Via Areni rijden we richting Noravank . De stop bij een lokale wijnproeverij ( het is dan rond kwart voor 12 ) wekt enige hilariteit, maar ik zie toch een aantal mensen goed inkopen. Noravank is ons tweede kloosterbezoek deze dag. Wederom een prachtige lokatie . Tijdens de rit over de Selimpas genieten we van mooie vergezichten. Als we in Noratuz aankomen wordt het al fris en worden we overvallen door verweerde oude vrouwtjes die hun zelfgebreide spullen willen slijten.. ! Wij komen eigenlijk voor de oude khachkars (herinneringsmonumenten met een kruis, uit steen gesneden ) om daarna op weg te gaan naar de laatste stop: het schiereiland in het Sevan-Meer. Met een kleine groep lopen we naar het klooster op de top van de heuvel vanwaar je een mooi uitzicht hebt over het meer. De mensen die wat minder goed ter been zijn struinen rond bij de souvenirstalletjes langs het water of nemen al vast een aperitief. Als we terugkomen wordt de Sevan-forel geserveerd, lekker met frieten. Tegen het donker aan rijden we naar het Blue Sevan Hotel. Fantastische lobby
Heel sovjet! De lokatie is prachtig zo aan het meer, dat zie je pas bij het ontwaken de volgende dag. Dag 6
Goshavank en Haghartsin, voor deze 2 kloosters gaan we richting Dilijan. Ook hier weer een verwijzing naar Europa: ‘het Zwitserland van Armenie’, nu ja, als vergelijk gaat het zeker op, maar het blijft natuurlijk een unieke regio. De stad wordt omgeven door weelderige beuken- en eikenbossen en is gelegen in het Dilijan Natuurpark. Na ons bezoek in de ochtend lunchen we in Dilijan. Door de gestage groei van het toerisme begint zich hier de toeristische branche te ontwikkelen en we eten in een heus ‘huiskamerrestaurant’. Echt letterlijk in de huiskamer van de gastvrouw. De entourage is hier authentiek. De tafel is fantastisch gedekt en we worden voorzien van heerlijke warme en koude gerechtjes. Als de inwendige mens is voorzien is er weer energie voor de middag-excursie. Haghartsin lijkt een zware klim ( de bus kan niet helemaal tot aan de top rijden ) maar schijn bedriegt, enkel het begin is even doorbijten. Als we terugkomen bij de bus voorziet Ashod in een niet onbelangrijke behoefte: koffie! Zelfs in den vreemde blijft dit voor veel Nederlanders een vast ritueel. Ashod speelt daar vlekkeloos op in en serveert de Armeense variant: zoosh met koekjes. Uiteraard brengen we een bezoek aan Dilijan zelf, klein en pictoresque. Het is heerlijk nazomerweer, een aantal mensen blijft bij het hotel om lekker te zwemmen, lezen of een wandeling te maken.
Dag 7
Vandaag vertrekken we rond 09.00 uur met eindbestemming Dzoraget. 2 groepsgenoten zijn wat ‘appelig’, maar niet zo ernstig dat ze de bustocht niet aankunnen. Op het programma staan 2 Molokaner dorpjes. Volgens Shahanneh zijn de Molokanen over het algemeen net zo nieuwsgierig naar ons als wij naar hen. Er zit af en toe een dag tussen dat ze wat norsig zijn, maar doorgaans valt het door de week wel mee.. De truc is vaak om eerst wat te kopen. In Lermontovo staan ze langs de kant van de weg met produkten van het land. Als we door het dorp lopen lijkt iedereen nog op bed te liggen ( of ze zijn achter de bank gekropen ) maar al snel komt er leven in de brouwerij. Niets gemerkt van terughoudendheid of een afwerende houding. Twee inwoners nodigen mensen uit om even binnen te kijken. We delen de groep op zodat niet de hele kamers vol staan.. Na deze stop rijden we eerst naar Vanadzor, waar we een korte stop inlassen om het ambacht van de crosstone-carver ( khachkar ) te bekijken. Sergei, een echte ambachtsman vertelt trots over zijn werken. In Vanadzor doen we ook inkopen voor een picknick. Dat kan prima hier, er zitten enkele goed geoutilleerde supermarkten. Ashod weet precies waar we moeten zijn. Vervolgens stoppen we bij Kobayr-klooster. Deze ligt hoog in de heuvels en wordt gerestaureerd. De klim er naar toe is een steile klim en een drietal mensen haken onderweg af. Twee personen blijven in de bus. Met name het uitzicht en de wandeling maken deze excursie de moeite waard. Je komt door een klein gehucht op weg naar boven. Op weg naar Sanahin zoeken we een lunchstop, vlak voor Sanahin is een gedenkmonument waar je aardig kan zitten en waar wij buffetje klaarmaken. Tijd om onze onze tocht vervolgen naar Sanahin. Bij dit kloostercomplex dat enorm groot is krijgt eenieder ruim de tijd. Nu we toch hier zijn: op loopafstand ligt het museum van de gebroeders Mikoyan. Geweldig hoe een van de kleindochters trots de schoenen ( en natuurlijk ook andere artefacten )toonde, hoewel niet iedereen er de lol van kon inzien. Toch hoort het ook juist wel heel erg bij Armenie, deze idolatrie van de eigen helden. Als we uit het museum komen regent het pijpestelen .Jammer, want we zitten in een prachtig hotel in Dzoraget. Gelukkig is het binnen ook goed toeven in de riante kamers met uitzicht op de Debed-rivier!
Dag 8
Onze laatste dag alweer in Armenie! De geplande wandeling van vandaag lassen we af, door de heftige regenval van gisteren is het pad tussen Haghpat en Sanahin een grote modderboel. Gelukkig zijn we flexibel en wijzigen we het programma enigszins: onze eerste stop in Alaverdi is bij een middeleeuwse brug uit de 12e eeuw, waarna we doorrijden naar Haghpat. De beide kloosterscomplexen én de brug staan op de werelderfgoedlijst en laten het beste zien van de Armeense architectuur uit die tijd ( 10e tot 13e eeuw ) Tegen de middag rijden we terug naar Alaverdi waar we de lunch gebruiken bij de BBQ-koning van Armenie. (En dat is geen reclame-stunt: jaarlijks worden hier de Kkoravats-competities gehouden )Helaas voor hem was er maar een carnivoor in de groep, de rest bestelde een vegetarisch menu . Hier bleek plotseling ook dat Ashod over onverwachte talenten beschikt.. Een koppel dat wat traditionele instrumenten bespeelde en hem kenden nodigden hem uit voor de vocale ondersteuning. Het werd even een klein feestje met zang en dans. De laatste excursie in Armenie brengt ons naar Akhtalan Klooster: van een overdosis kloosters is nog steeds geen sprake. Ieder bouwwerk heeft zo zijn eigen cahrmes. Met de gids in Georgie hebben we om 5 uur op de grens afgesproken. Als we valk voor half 5 daar arriveren maakt Ashod nog een laatste kop koffie en om 5 uur sharp lopen we zonder problemen naar de overkant. Het is helemaal niet druk, het stempelen is zo gebeurd.
We maken kennis met onze Georigische gids en chauffeur en rond kwart over 6 (Georgische tijd ) arriveren we in ons hotel in Tblisi.
Dag 9
Welkom in de ‘Parel van de Kaukasus’, ofwel ‘Welkom in Georgie’! Mét Armenie een christelijk eiland in een islamitische zee. Maar daar houdt de overeenkomst dan ook wel op. Dat is direct al voelbaar in de hoofdstad, waar voor vandaag staat een stadstour op het programma staat. Tblisi is een dynamischer stad dan Yerevan. Het stratenplan is niet moeilijk, maar door de drukte doet het wat hectisch aan. De bus brengt ons dicht bij de Metekhi –kerk van waaruit we naar beneden lopen richting de Oude Stad. Al wandelend passeren de synagoge van Tblisi, waar we een korte uitleg krijgen van de sjoumer over de Joodse gemeenschap in Georgie en Tblisi in het speciaal en komen we langs een bakkerij waar in grote steenovens allerlei lekker wordt gebakken. Als we de Anschiskhati Kathedraal in willen, waar het erg druk is en net een dienst aan de gang is worden we geweigerd. Niet omdat we ons niet aan de kledingvoorschriften houden, maar omdat we niet Georgisch Orthodox zouden zijn.. Alex, onze gids, is beduusd echter de kerk staat de laatste maanden wat op gespannen voet met de overheid, misschien dat ze daarom weigerachtig zijn? Dan eerst maar koffie op een zonnig terras. De volgende kerk die we aan doen, het Sioni-complex , biedt wel de kans om binnen een kijkje te nemen. Het is mooi meegenomen dat we hier op zondag zijn: overal zijn diensten. Om 12 uur staat de bus klaar om ons naar het Narikala Fort te brengen. We lopen langs de Botanische Tuin richting Karlis Ndeda ( Mother Georgia ) en nemen daar de trappen naar beneden waar we in de wijk komen waar zich de oude badhuizen bevinden. Na de lunch is er gelegenheid voor degene die dat willen mee te rijden naar het Nationaal Museum. Het gerenoveerde museum is pas weer open en de Treasury is prachtig.. De middag is vrij te besteden, we zien elkaar morgen weer aan het ontbijt.
Dag 10
Een korte rit brengt ons in Mtskheta, ooit de hoofdstad van het land. Het is flink koud, ongebruikelijk voor deze tijd van het jaar! In deze oude stad bezoeken we eerst het Jvari-klooster van waaruit je een mooi uitzicht hebt op de Mtkvari rivier. Daarna rijden we naar de Svetiskhoveli Kathedraal waar volgens de legendes de mantel van Jezus begraven ligt. Het is een enorm complex, waar we ruim de tijd nemen. Op de parkeerplaats zijn veel souvenirstalletjes, die erg aantrekkelijk blijken. Op weg naar Gori, wordt er veel aan de weg gewerkt, het is even zoeken naar een goede afslag voordat we op de lunchlokatie zijn. Het terras is prachtig maar echt te koud. De Georgiers zijn er zelf ook door overvallen, de kachel is nog niet opgestookt. De lobio smaakt hier prima.. Op zeker moment wordt er live muziek en zang ingezet. Aanvankelijk leuk, maar een aantal Ossetiers wordt wel erg luidruchtig, de limonadeglazen met wijn gaan ad fundum naar binnen. Ook wij worden uitgenodigd voor dans en drank. De Georgiers staan bekend ( of kan ik beter zeggen ‘berucht?’) om hun drankgebruik. Wodka is een onmisbaar dagelijks ingredient en er wordt altijd wel een reden gevonden om te proosten. Bij feesten en andere speciale gelegenheden wordt er zelfs een ‘ tamada’ aangewezen: iemand die het feest leidt en de leiding voert over het drinkproces of wel het toosten: Op Georgie. op Nederland, op Sandra, op de vrede, op de vakantie etc.. Tijd om af te rekenen! Het is vanaf Gori nog zo’n 3 uur rijden naar Kutaisi. Onderweg stoppen we bij een van de vele kraampjes die houtsnijwerk en pottery aanbieden zodat de benen even gestrekt kunnen worden…Als we in de buurt van ons guesthouse aankomen vraagt een aantal mensen zich af of we wel in de goede buurt zitten gezien de staat van de weg. De bus hobbelt zich een weg omhoog, met complimenten aan Ramzi, de chauffeur. Lali’s guesthouse blijkt een zeer comfortabel verblijf te zijn. Met een klein groepje loop ik Kutaisi nog even in voordat we aan de avonddis gaan. Lali kan óók goed koken en dat de Georgische wijn niet slecht smaakt blijkt deze avond.
Dag 11
We zijn in het land van Kolchis, de naam waarmee deze streek in de oudheid werd aangeduid. De streek is bekend uit het verhaal van de Griekse mythe Jason en de Argonauten die hier het Gulden vlies kwamen halen. We beginnen de ochtend met een frisse wandeling naar de Bagrati-kerk. Onze Georgische agent voorziet ons dagelijks van de weersvooruitzichten, we gaan later deze week nog de hoogte in en de eerste sneeuw is al gevallen. Bagrati staat in de steigers, restauratie-werkzaamheden zijn volop aan de gang. De ochtend is wat miezerig, maar als we na een korte rit aankomen in Gelati is het gestopt met regenen. Helaas, een weergarantie kunnen we niet afgeven, maar de foto’s zijn zoveel mooier met de zon! Gelati is weer prachtig gelegen op een heuvelflank en Alex neemt hier rustig de tijd voor een uitgebreide toelichting. Op weg naar naar Borjomi.stoppen we voor de lunch op een sfeervolle lokatie met haardvuur.. het doet allemaal wat traditioneler aan dan Armenie. De veelgeprezen gastvrijheid van de Georgiers wordt becommentarieerd Want gastvrij mogen ze dan wel zijn, nors en rauw zijn ze soms ook…De communicatie is ook niet atijd makkelijk. Er wordt weinig Engels en/of Duits gesproken en het Kartuli ( de georgische taal ) is voor menig Nederlander een tongbreker, behalve voor Sandra! Sandra Roelofs is de Zeeuwse echtgenote van Misja, de president van Georgie. En Sandra is populair.. zeg dat je uit Holland komt en de gemiddelde Georgier ontdooit! Na de lunch nog anderhalf uur naar Borjomi. Onderweg stoppen we om wat nazuki ( zoet brood, typisch voor Kartli ) te kopen en te trakteren. Aan het einde van de middag komen we aan bij Borjomi-park. Het is erg rustig in het park, waar vroeger de Russische elite kwam verpozen en zich tegoed deed aan het heilzame bronwater. Met een klein groepje pakken we de kabelbaan naar boven en kijken daar ook even rond. Overnachten doen we in Bakuriani. Het is hier echt fris, en er ligt al sneeuw in het dal. Ons is hotel is echter riant, type ski-hut: warm , grote kamers, zwembad en sauna en een goed buffet.
Dag 12
We vertrek vandaag om 09.00 uur sharp. Het wordt een lange busdag. In Borjomi stoppen we even bij een apotheek om benodigheden in te slaan tegen verkoudheid, hoesten en wat dies meer zij. Dan is het is nog 3 uur rijden naar Vardzia. Vardzia is een grottencompex . Over een lengte van bijna een halve kilometer en 6 verdiepingen hoog vind je hier zo’n 3000 in de rotsen uitgehakte grotten. De kern van het complex is de Assumption kerk. Het eerste stuk tot de kerk, heuvelopwaarts, is goed te bewandelen. De trappen die door het grottenstelsel leiden zijn wat steil en sommige stukjes zijn nauw. Maar als je goed ter been bent en niet aan hevige claustrofobie lijdt voor een ieder te doen. Met de mensen die echt niet durven: uw gids loopt met u terug
. Het is inmiddels stralend weer, de fleece-vesten kunnen uit. Na een late lunch die we heerlijk in de buitenlucht gebruiken is het een krap half uurtje rijden naar Khertvisi-fort. Hier maken we een stop en klimmen naar boven. Ook hier lijkt het steiler dan het is. De reis kent een wat sportief karakter, maat het wordt nergens echt heel moeilijk zodat het zowel voor de geoefende als de ongeoefende wandelaar gezellig blijft. Op weg terug luisteren we naar een ‘selectie van de chauffeur’: onvervalste snoeiharde sovjet-pop. Ik hoor niemand klagen, ik ga er dus vanuit dat deze muzikale variant de goedkeuring kan wegdragen. In Bakuriani genieten we weer van de Georgische keuken. Dag 13
In de ochtend gaan we op weg naar Uplistsikhe,. Daar aangekomen drinken we eerst koffie nabij de caves. Een aantal mensen gaat al voorverkennen in dit grottencomplex. Verrassend, want toch weer heel anders dan Vardzia. Onze weg naar Gudauri leidt weer door Gori waar we buiten kunnen lunchen, op loopafstand van het Stalin Musem. Dit museum is een echte must! We hebben geluk, want Olga doet de rondleiding. Olga werkt al ruim 20 jaar in het museum en hoort eigenlijk wel bij de museum-ervaring. Fantastisch! Nog steeds dezelfde coupe en een onvervalst russisch-engels accent. En nee, ze is geen familie van Stalin, maar benadrukt dat Stalin, geboren in Gori, Rusland heeft opgestuwd in de vaart der volkeren. Nadat we ook het huis en de treinwagon van Stalin hebben mogen aanschouwen is het iets over vieren. De volgende etappe van vandaag leidt ons naar Ananuri. We rijden hier met de laatste avondzon, en de kerk baadt in de laatste zonnestralen, een mooi foto-moment. Ook Gudauri is een typisch ski-oord. Hier overnachtten we om morgen de Kazbegi te bezoeken.
Dag 14
Kazbegi, niet ver van de Russische grens en aan de Millitary Highaway. Spectaculair gelegen in de hoge Kaukasus. Bekend vanwege de Kazbek Mountain met zijn besneeuwd top en vanwege Tsminda Sameba kerk, waar wij dus naar toe lopen. Maar niet voordat over een bar slechte weg Kazbegi bereiken. In de ochtend vriest het nog, maar in de zon is het al lekker. In Kazbegi splitst de groep zich op. Vier mensen lopen niet mee, het is inderdaad een pittige klim. Het alternatief met een 4-wheeldrive zien zij niet zitten. Op de terrassjes is die wat later opengaan is het goed toeven voor de achterblijvers horen we later. Met de rest van de groep vangen we de tocht aan, het eerste stuk is handig om samen te doen totdat de weg zich splits en er nog maar een pad naar boven naar Gergeti leidt. Vanaf dat punt kan ieder op zijn eigen tempo naar boven lopen. Kwart over 11 is iedereen bij de kerk. Het pad is goed begaanbaar, op enkele stukken wat drassig, door de sneeuw die weer smelt. Het is stralend helder weer en uitzicht is echt adembenemend. Velen roepen dat dit letterlijk en figuurlijk het hoogtepunt van deze reis is! Onze gezamenlijke laatste lunch gebruiken we thuis bij Achi & Nino, ( dat klinkt inderdaad bijna als Ali en Nino, de titel van een boek van Kurban Said, een liefdesverhaal tussen een Georgische en een Azeri en een echte aanrader ) Flinke khinkali’s met pruimensaus, khajapuri’s, salade, gebakken aardappelen, fruit, koffie toe. Iedereen schijnt Achi & Nino te kennen in Kazbegi... Om 2 uur rijden we terug en stoppen nog even bij het Russisch monument voor wat foto’s. Sarkozy is vandaag in Tblisi, een aantal wegen is afgesloten in het centrum waar ook ons hotel ligt. Het is dus zaak om op tijd te arriveren. Het is van daag Tbilisoba, normaal wat later in oktober maar omdat Sarkozy vandaag in Tblisi is, is het een vrije dag en overal erg druk op straat en in de metro. Daar met een groep van 17 door heen laveren valt niet mee, maar we reserveren bij Pasanauri dat op slechts een kwartiertje lopen afstand ligt van het hotel. We moeten wel even wachten, maar dan krijg je ook wat. Met nog een halve dag te gaan wordt nu de reis al geevalueerd.. !
Dag 15
In de ochtend zijn de mensen vrij om nog even de stad in te gaan, een museum te bezoeken of de laatste souvenirs te kopen. Het is deze laatste dag van de reis prettig om die zelf in te vullen. In de middag rijden we naar het vliegveld waar we snel kunnen inchecken voor de vlucht naar Munchen. Ook de vlucht naar A’dam verloopt volgens schema.. Een behouden thuiskomst en alle koffers compleet.
